免费黑料网

Below is a Vietnamese translation of our information resource on post-traumatic stress disorder (PTSD). You can also view our other Vietnamese translations.

Th?ng tin này dành cho ng??i ?ang m?c ch?ng r?i lo?n c?ng th?ng sau sang ch?n (PTSD) ho?c có ng??i quen m?c ch?ng này.

PTSD là gì?

R?i lo?n c?ng th?ng sau sang ch?n (PTSD) là m?t b?nh v? s?c kh?e t?m th?n x?y ra khi ai ?ó v?a tr?i qua m?t s? vi?c ?au bu?n.

Nhi?u ng??i ?ang tr?i qua m?t s? vi?c ?au bu?n s? có nh?ng c?m xúc, suy ngh? và k? ?c tiêu c?c. Tuy nhiên, ?a ph?n s? c?m th?y khá h?n theo th?i gian. Khi nh?ng ph?n ?ng tiêu c?c này kh?ng bi?n m?t và ?nh h??ng ??n cu?c s?ng hàng ngày c?a ai ?ó, h? có kh? n?ng ?ang m?c ph?i ch?ng PTSD.

Nguyên nh?n g?y ra ch?ng PTSD là gì?

Ch?ng PTSD có th? ?nh h??ng ??n b?t k? ai, và nó xu?t hi?n khi m?t ng??i nào ?ó ti?p xúc th?t s? ho?c ??i di?n nguy c?:

• cái ch?t
• ch?n th??ng nghiêm tr?ng
• b?o l?c tình d?c

H? có th? ti?p xúc v?i các tình hu?ng nêu trên qua nh?ng cách sau:

• Tr?c ti?p – vi?c ?? x?y ra v?i chính h?
• Ch?ng ki?n – h? ?? ch?ng ki?n s? vi?c x?y ra v?i ng??i khác
• Bi?t ???c – h? phát hi?n s? vi?c ?? x?y ra v?i m?t ng??i th?n thi?t c?a h?
• Vi?c ti?p xúc liên ti?p – h? ?? ti?p xúc liên t?c v?i các sang ch?n x?y ra v?i chính h? ho?c các sang ch?n l?p ?i l?p l?i v?i ng??i khác. Chúng ta c?ng bi?t r?ng, m?t s? ng??i ti?p xúc các sang ch?n th?ng qua truy?n th?ng ?i?n t?, tivi, phim ?nh ho?c hình ?nh t?i n?i làm vi?c c?ng có th? tr?i qua các v?n ?? s?c kh?e t?m th?n.

Nh?ng sang ch?n ?i?n hình bao g?m:

• ch?ng ki?n m?t cái ch?t th?m kh?c
• tai n?n nghiêm tr?ng, nh? là t?ng xe
• t?n c?ng th? ch?t ho?c tình d?c
• v?n ?? s?c kh?e nghiêm tr?ng ho?c ?ang ph?i ?i?u tr? tích c?c
• tr?i nghi?m vi?c sinh n? ph?c t?p
• ???c ch?n ?oán là m?c b?nh nan y
• chi?n tranh và xung ??t
• t?n c?ng kh?ng b?
• thiên tai ho?c th?m h?a do con ng??i, nh? là sóng th?n ho?c h?a ho?n

Quan tr?ng là c?n ph?i nh? r?ng có r?t nhi?u s? vi?c ch?a th? k? h?t ? ??y, v?n có th? g?y ch?ng r?i lo?n c?ng th?ng sau sang ch?n (PTSD). N?u tr?i nghi?m c?a b?n ch?a ???c li?t kê ra ??y, ?i?u ?ó kh?ng có ngh?a là b?n kh?ng c?n tìm ??n s? giúp ?? và h? tr?.

T?i sao nh?ng s? vi?c ?au bu?n l?i g?y s?c ??n v?y?

Nh?ng s? vi?c ?au bu?n g?y s?c b?i vì chúng ta kh?ng th? nào hi?u ???c chúng. Chúng kh?ng phù h?p v?i c?m quan c?a chúng ta v? th? gi?i ph?i ra sao.

Các s? vi?c ?au bu?n th??ng có v? nh? r?t 'ng?u nhiên' ho?c kh?ng có nguyên nh?n r? ràng. Chúng kh?ng kh?p theo quan ?i?m c?a chúng ta v? b?n ch?t c?a th? gi?i, ?i?u này g?y khó cho chúng ta trong vi?c hi?u ???c ? ngh?a ??ng sau s? vi?c.

Nh?ng tr?i nghi?m ?au th??ng c?ng cho chúng ta th?y là nh?ng ?i?u t?i t? có th? x?y ra b?t c? lúc nào v?i chúng ta và v?i nh?ng ng??i mà ta quan t?m. ?i?u này khi?n chúng ta c?m th?y b?t an và b? ?e d?a, và s? khi?p s? là ?i?u d? hi?u. ??i khi nh?ng s? vi?c ?au th??ng khi?n chúng ta t? h?i mình là ai, ?i?u này c?ng có th? khi?n ta kh? t?m.

?i?u gì s? x?y ra khi ai ?ó m?c ch?ng PTSD?

Nhi?u ng??i s? ph?i tr?i qua các s? vi?c ?au bu?n trong cu?c s?ng. Theo báo cáo, ? Anh c? ba ng??i tr??ng thành thì có m?t ng??i ?? tr?i qua ít nh?t m?t s? vi?c ?au bu?n trong cu?c s?ng. Tuy nhiên, kh?ng ph?i t?t c? nh?ng ai tr?i qua s? vi?c ?au bu?n c?ng ??u m?c ch?ng PTSD.

Nhi?u ng??i có th? tr?i qua s? ti?c th??ng, bu?n b?, lo l?ng, t?i l?i và t?c gi?n sau m?t tr?i nghi?m ?au th??ng. ?i?u này kh?ng nh?t thi?t có ngh?a là ng??i ?ó ?ang m?c ch?ng PTSD. Ng??i m?c ch?ng PTSD th??ng có nhi?u trong các tri?u ch?ng d??i ??y. Các tri?u ch?ng này có th? xu?t hi?n ngay l?p t?c, ho?c có kh? n?ng b?c phát sau vài tu?n ho?c th?m chí vài tháng.

??i v?i ch?ng PTSD, nh?ng tri?u ch?ng này s? c?n tr? ho?t ??ng th??ng nh?t c?a b?n và/ho?c khi?n b?n c?m th?y v? cùng ?au kh?. N?u b?n có b?t k? tri?u ch?ng nào trong s? này ngay sau khi tr?i qua m?t s? vi?c ?au bu?n, ?i?u ?ó kh?ng nh?t thi?t có ngh?a là ch?ng PTSD s? ti?n tri?n ??i v?i b?n.

Các tri?u ch?ng tái tr?i nghi?m

• K? ?c – Có nh?ng k? ?c kh?ng mong mu?n v? s? vi?c, ???c bi?t ??n là nh?ng suy ngh? qu?y r?y, quá s?c ch?u ??ng và g?y ?au bu?n.
• Gi?c m? – Có nh?ng gi?c m? ?au bu?n ho?c ác m?ng v? s? vi?c này.
• Ph?n ?ng ph?n ly – Có c?m giác ho?c hành ??ng nh? th? s? vi?c ?au bu?n ?ang x?y ra l?n n?a (???c bi?t ??n nh? các h?i t??ng). Trong nh?ng tình hu?ng nghiêm tr?ng, b?n có th? kh?ng còn nh?n th?c ???c nh?ng gì ?ang x?y ra quanh mình.
• ?au kh? v? th? ch?t và t?m l? – C?m th?y r?t ?au kh? và b? kích thích v? th? ch?t (nh? th? g?p, m?ch ??p nhanh) khi ti?p xúc v?i nh?ng th? g?i nh? ??n s? vi?c theo cách nào ?ó.

Các tri?u ch?ng 迟谤á苍丑 né

• M?t trí nh? ph?n ly – Kh?ng th? nh? ???c m?t s? ph?n c?a s? vi?c ?au bu?n.
• Th? ? – C?m th?y tách bi?t ho?c kh?ng còn g?n g?i v?i nh?ng ng??i mà tr??c ??y b?n t?ng th?n thi?t.
• Né 迟谤á苍丑 vi?c trò chuy?n và suy ngh? - Kh?ng mu?n nói ho?c ngh? v? (các) s? vi?c ?au bu?n.
• Né 迟谤á苍丑 vi?c liên t??ng – Tránh các k? ?c, suy ngh?, c?m xúc, ?? v?t, ng??i và ??a ?i?m liên quan ??n s? vi?c ?au bu?n. Bao g?m vi?c 迟谤á苍丑 xem tivi ho?c các ph??ng ti?n truy?n th?ng khác liên quan ??n s? vi?c khi?n b?n ?au kh?.

Các tri?u ch?ng v? t?m tr?ng

• Ni?m tin và k? v?ng tiêu c?c – Suy ngh? tiêu c?c v? b?n th?n, ng??i khác ho?c th? gi?i.
• ?? l?i – ?? l?i cho b?n th?n ho?c ng??i khác v? s? vi?c ?au bu?n ?ang x?y ra ho?c v? h?u qu? c?a nó.
• C?m xúc tiêu c?c – Tr?i nghi?m m?t cách dai d?ng n?i s? h?i, kinh hoàng, t?c gi?n, t?i l?i ho?c x?u h?.
• M?t h?ng thú v?i các ho?t ??ng – Kh?ng tham gia ho?c kh?ng h?ng thú v?i các ho?t ??ng mà b?n t?ng yêu thích ho?c t?ng tham gia th??ng xuyên.
• Kh?ng c?m nh?n ???c nh?ng c?m xúc tích c?c – Kh?ng th? tr?i nghi?m c?m giác h?nh phúc, hài lòng ho?c yêu th??ng.

Các tri?u ch?ng v? c?nh giác và ph?n ?ng

• C?nh giác cao ?? – Chú t?m quá m?c v? nh?ng gì ?ang di?n ra xung quanh và kh?ng th? th? gi?n.
• D? b? gi?t mình – Ph?n ?ng thái quá tr??c nh?ng ti?ng ??ng ho?c chuy?n ??ng khi?n b?n nh? ??n s? vi?c ?au bu?n.
• Khó t?p trung – Khó t?p trung vào các nhi?m v? mà tr??c ??y b?n d? t?p trung vào.
• Khó ng? – Khó chìm vào gi?c ng? và duy trì gi?c ng?. Khi b?n thi?p ?i, ch?t l??ng gi?c ng? kh?ng t?t và có kh? n?ng b?n g?p ác m?ng.
• Tính cáu k?nh – B?c phát khi b?n t? ra hung h?ng b?ng l?i nói ho?c hành ??ng ??i v?i ng??i khác ho?c s? v?t. Nh?ng c?n b?c phát này có th? x?y ra do tr?i qua ?i?u gì ?ó khi?n b?n nh? ??n s? vi?c ?au bu?n.
• Tính li?u l?nh – Làm nh?ng vi?c nguy hi?m ho?c t? h?y ho?i b?n th?n.

T?i sao r?i lo?n c?ng th?ng sau sang ch?n (PTSD) l?i x?y ra?

Có nhi?u cách gi?i thích kh? d? v? nguyên nh?n g?y ra ch?ng PTSD.

V? m?t t?m l?

Các tri?u ch?ng t?m l? c?a ch?ng PTSD r?t khó ch?u và ?au kh? m?t cách s?u s?c. Tuy nhiên, nh?ng tri?u ch?ng này có th? hi?u ???c khi chúng ta ngh? ??n vi?c t?m trí chúng ta có th? ho?t ??ng ra sao nh?m b?o v? mình sau m?t s? vi?c ?au bu?n.

• K? ?c – Sau khi tr?i qua m?t s? vi?c ?au bu?n, chúng ta có kh? n?ng kh?ng th? ho?c kh?ng mu?n nh? l?i nó. M?c dù chúng ta s? ?au bu?n khi nh? l?i nh?ng gì ?? x?y ra, nh?ng ?i?u này có th? giúp chúng ta th?u hi?u ???c s? vi?c ?ó. ?i?u này r?t h?u ích cho s?c kh?e t?m th?n c?a chúng ta.
• Nh?ng suy ngh? x?m chi?m ho?c h?i t??ng – ??y có th? ???c coi là s? tái hi?n l?i nh?ng gì ?? x?y ra. Nh?ng suy ngh? này bu?c chúng ta ph?i suy ngh? v? nh?ng gì ?? x?y ra ?? có th? chu?n b? t?t h?n n?u ?i?u ?ó x?y ra l?n n?a. Tuy nhiên, khi m?c ch?ng PTSD, nh?ng suy ngh? ?ó ch? khi?n ta thêm ?au kh?.
• Né 迟谤á苍丑 và chai ?á - Th?t m?t m?i và ?au kh? khi nh? ??n m?t t?n th??ng. S? né 迟谤á苍丑 và chai ?á có th? giúp b?n ng?ng suy ngh? v? nh?ng gì ?? x?y ra. Tuy nhiên, chúng c?ng khi?n b?n kh?ng th? th?u hi?u ???c nh?ng tr?i nghi?m c?a mình.
• C?nh giác cao ?? – N?u 'c?nh giác', chúng ta s? c?m th?y s?n sàng ph?n ?ng nhanh n?u m?t kh?ng ho?ng khác x?y ra. C?nh giác c?ng cung c?p cho chúng ta n?ng l??ng ?? làm nh?ng vi?c c?n làm sau m?t tai n?n ho?c kh?ng ho?ng. Tuy nhiên, nó khi?n chúng ta ki?t s?c và ng?n c?n ta làm nh?ng vi?c mà ta t?ng yêu thích.

V? m?t th? ch?t

M?t s? tri?u ch?ng v? m?t th? ch?t x?y ra khi m?c ch?ng PTSD do c? th? chúng ta ?ang c? g?ng x? l? t?n th??ng kh?ng ?úng cách.

• Adrenalin – ??y là lo?i hoóc m?n mà c? th? chúng ta s?n xu?t ra khi ? trong tình tr?ng c?ng th?ng. Nó giúp c? th? chúng ta chu?n b? cho các ho?t ??ng c?n nhi?u n?ng l??ng, ch?ng h?n nh? ch?y ho?c ?ánh nhau v?i ai ?ó. Khi c?ng th?ng bi?n m?t, m?c adrenalin s? tr? l?i bình th??ng. Nh?ng n?u m?c ch?ng PTSD, nh?ng k? ?c s?ng ??ng v? s? vi?c c?ng th?ng có th? làm adrenalin lu?n ? m?c cao. M?c adrenalin cao có th? khi?n b?n c?ng th?ng, cáu k?nh và kh?ng th? th? gi?n hay ng? ngon.
• H?i h?i m? – ??y là vùng n?o b? x? l? các k? ?c. M?c hoóc m?n c?ng th?ng, ch?ng h?n nh? adrenalin, cao có th? khi?n vùng n?o này kh?ng ho?t ??ng bình th??ng. ?i?u này có ngh?a là k? ?c v? s? vi?c ?au bu?n ch?a ???c x? l?. Vi?c này s? khi?n b?n nh? ??n s? vi?c c? nh? th? r?i ro v?n còn hi?n di?n thay vì coi ?ó là ?i?u ?? x?y ra trong quá kh?. 

Có lo?i ngh? nghi?p nào d? g?y ra ch?ng PTSD h?n kh?ng ?

B?t k? ai c?ng có th? m?c ch?ng PTSD n?u h? t?ng tr?i qua m?t s? vi?c ?au th??ng. Tuy nhiên, tính ch?t c?ng vi?c khi?n m?t s? ng??i d? tr?i qua các s? vi?c ?au th??ng h?n. Ngh?a là nguy c? m?c ch?ng PTSD c?a h? cao h?n so v?i ng??i làm ngành ngh? khác. Các ngành ngh? này có th? bao g?m:

• Nh?n viên d?ch v? kh?n c?p (ví d?: c?ng an, lính c?u h?a ho?c nh?n viên c?u th??ng)
• Nh?n viên c?ng tác x? h?i
• Nh?n viên ch?m sóc ??c bi?t
• Qu?n nh?n ho?c d?n th??ng làm vi?c trong vùng chi?n s?

Khi nào ch?ng PTSD kh?i phát ?

Các tri?u ch?ng PTSD có th? kh?i phát ngay sau m?t s? vi?c ?au bu?n, th?m chí vài tu?n ho?c vài tháng sau. Th?ng th??ng, các tri?u ch?ng xu?t hi?n trong vòng 6 tháng k? t? khi x?y ra s? vi?c. ??i khi các tri?u ch?ng s? kh?i phát sau 6 tháng, m?c dù ??y là ?i?u ít ph? bi?n. Th?t kh?ng may là nhi?u ng??i kh?ng tìm ki?m s? giúp ?? khi các tri?u ch?ng kh?i phát.

Kh?ng th? ch?n ?oán ???c ch?ng PTSD trong tháng ??u tiên sau m?t s? vi?c ?au bu?n. N?u b?n g?p ph?i các tri?u ch?ng sang ch?n ngay l?p t?c và nghiêm tr?ng khi?n kh?ng th? sinh ho?t bình th??ng, b?n có th? ?ang m?c ph?i 'r?i lo?n c?ng th?ng c?p tính'.

T?i sao kh?ng ph?i ai c?ng m?c ch?ng PTSD sau m?t tr?i nghi?m ?au bu?n?

Sau m?t tr?i nghi?m ?au bu?n, nhi?u ng??i s? có m?t s? tri?u ch?ng sang ch?n trong kho?ng tháng ??u tiên. Nhi?u tri?u ch?ng trong s? này là ph?n ?ng bình th??ng khi nh?n th?y m?i nguy hi?m ho?c g?p nguy hi?m th?c s?. B?n có th? hi?u ??y là cách b? n?o b?o v? b?n kh?i b? t?n h?i.

Tuy nhiên, h?u h?t m?i ng??i s? x? l? nh?ng gì ?? x?y ra sau m?t vài tu?n, ho?c ??i khi l?u h?n m?t chút và các tri?u ch?ng c?ng th?ng c?a h? s? b?t ??u bi?n m?t.

Nghiên c?u cho th?y có nh?ng nhóm ng??i nh?t ??nh có nguy c? m?c ch?ng PTSD cao h?n. Nguy c? m?c ch?ng PTSD ???c gi?m b?t n?u ng??i ?ó có th?:

• ti?p c?n s? tr? giúp x? h?i và
• h?i ph?c kh?i sang ch?n trong m?t ‘m?i tr??ng ít áp l?c’.

Nh?ng s? ki?n nh? th? nào th??ng g?y ra ch?ng PTSD?

B?t k? s? ki?n ?au th??ng nào c?ng có th? g?y ra ch?ng PTSD, m?c dù tr?i nghi?m càng khó ch?u thì b?n càng có nhi?u kh? n?ng m?c ch?ng PTSD h?n. Ví d?, b?n có th? d? m?c ph?i ch?ng PTSD h?n n?u s? vi?c:

• x?y ra b?t ng? và kh?ng mong mu?n
• ti?p di?n trong m?t th?i gian dài
• x?y ra khi b?n b? m?c k?t và kh?ng th? thoát ra kh?i
• do y?u t? con ng??i t?o ra
• g?y ra nhi?u th??ng vong
• g?y ra th??ng t?n
• có liên quan ??n tr? em.

N?u b?n ti?p t?c ti?p xúc v?i s? c?ng th?ng và hoang mang, nó s? khi?n các tri?u ch?ng PTSD c?a b?n khó ???c c?i thi?n h?n.

Làm sao t?i bi?t khi nào thì t?i ?? v??t qua ???c m?t tr?i nghi?m ?au bu?n?

B?n có l? ?? v??t qua ???c s? vi?c ?au bu?n n?u b?n có th?:

• suy ngh? v? nó mà kh?ng b? quá ?au kh?
• kh?ng c?m th?y lu?n ? trong m?i ?e d?a
• kh?ng ngh? v? nó ? nh?ng th?i ?i?m kh?ng thích h?p.

T?i sao ch?ng PTSD kh?ng lu?n ???c ch?n ?oán ra?

Có m?t s? nguyên nh?n khi?n kh?ng th? ch?n ?oán ???c ch?ng PTSD ? m?t ai ?ó.

D?u hi?u b?nh và s? hi?u l?m

Ng??i m?c ch?ng PTSD th??ng 迟谤á苍丑 nói v? vi?c h? ?ang c?m th?y th? nào vì nh? v?y h? s? kh?ng ph?i ngh? ??n s? vi?c ?au bu?n ?ó.

M?t s? ng??i cho r?ng các tri?u ch?ng mà h? g?p ph?i (ví d?, s? né 迟谤á苍丑 và s? chai ?á) ?ang giúp h? ??i phó t?t, mà kh?ng nh?n ra r?ng ?ó c?ng do ch?ng PTSD g?y ra.

Khi ai ?ó c?m th?y quá kh?ng ?n, h? khó có th? tin r?ng mình s? tr? l?i c?m giác nh? tr??c khi s? vi?c ?au bu?n x?y ra. ?i?u này có th? ng?n c?n h? tìm ki?m s? giúp ??.

C?ng có m?t s? hi?u l?m ph? bi?n r?ng ch? có nh?ng ng??i trong l?c l??ng v? trang m?i m?c ph?i ch?ng PTSD. Trên th?c t?, ch?ng PTSD có th? x?y ra v?i b?t k? ai, và m?i tr?i nghi?m v? ch?ng PTSD ??u xác th?c.

Các ch?n ?oán kh?ng chu?n xác

M?t s? ng??i m?c ch?ng PTSD có th? b? ch?n ?oán kh?ng ?úng là m?c các ch?ng nh? lo l?ng  ho?c tr?m c?m. M?t s? ng??i s? g?p các v?n ?? khác v? s?c kh?e t?m l? ho?c th? ch?t, có ngh?a là ch?ng PTSD c?a h? s? kh?ng ???c phát hi?n.

H? có th? c?ng có ‘các tri?u ch?ng th? ch?t mà y h?c kh?ng th? l? gi?i’ ch?ng h?n nh?:

• nh?ng v?n ?? v? ???ng tiêu hóa
• h?i ch?ng ?au
• nh?c ??u

Các tri?u ch?ng này có th? d?n ??n vi?c ch?ng PTSD c?a h? ???c nh?n di?n thành m?t b?nh khác.

Nh?ng khó kh?n khác

M?t s? ng??i m?c ch?ng PTSD có th? còn g?p các khó kh?n khác, ch?ng h?n nh? g?p khó kh?n trong các m?i quan h? ho?c b? l? thu?c vào c?n và ch?t g?y nghi?n. Nh?ng khó kh?n này có th? do ch?ng PTSD g?y ra, nh?ng chúng có th? còn r? ràng h?n b?n th?n ch?ng PTSD n?a.

Li?u tr? em có th? m?c ph?i ch?ng PTSD kh?ng?

PTSD có th? phát tri?n ? b?t k? ?? tu?i nào. C?ng nh? các tri?u ch?ng PTSD ? ng??i l?n, tr? em c?ng có th? g?p ph?i:

• Các gi?c m? ?áng s? - ??i v?i tr? em, nh?ng gi?c m? này có ho?c kh?ng ph?n ánh s? vi?c ?au bu?n trong th?c th?.
• Di?n l?i liên t?c - M?t s? tr? em s? di?n l?i s? vi?c ?au bu?n khi chúng ?ang ch?i ?ùa. Ví d?, m?t ??a tr? liên quan ??n m?t v? tai n?n giao th?ng nghiêm tr?ng có th? tái hi?n l?i v? va ch?m b?ng các xe ?? ch?i. 
• Các tri?u ch?ng v? th? ch?t - Chúng có th? than phi?n v? các c?n ?au d? dày và ?au ??u.
• N?i lo s? r?ng cu?c s?ng c?a chúng s? s?m k?t thúc - Chúng có th? khó mà tin r?ng mình s? còn s?ng t?i lúc tr??ng thành.

Các ph??ng pháp ?i?u tr? ch?ng PTSD g?m nh?ng gì?

Có nhi?u ph??ng pháp ?i?u tr? ch?ng PTSD khác nhau, bao g?m li?u pháp hành vi nh?n th?c t?p trung vào sang ch?n (TF-CBT), li?u pháp G?y tê và Ph?c h?i b?ng Chuy?n ??ng M?t (EMDR) và các lo?i thu?c.

T?m l? tr? li?u

Các ph??ng pháp t?m l? tr? li?u ch?ng PTSD t?p trung vào tr?i nghi?m t?n th??ng, h?n là cu?c s?ng ?? qua c?a b?n. Chúng s? giúp b?n các vi?c sau:

• S? ch?p nh?n - H?c ?? ch?p nh?n là cho dù b?n kh?ng th? thay ??i ?i?u ?? x?y ra, b?n v?n có th? nhìn nh?n khác ?i v? s? vi?c, v? th? gi?i và v? cu?c s?ng c?a b?n.
• S? ghi nh? v? s? vi?c - Vi?c ghi nh? ?i?u ?? x?y ra mà kh?ng b? l?n áp b?i s? s? h?i và c?ng th?ng. B?n có th? ngh? v? ?i?u ?? x?y ra khi nào b?n mu?n, ch? kh?ng ph?i b?ng nh?ng ? ngh? x?m chi?m ho?c là h?i t??ng.
• Di?n ??t nh?ng tr?i nghi?m c?a b?n th?n thành l?i nói - Vi?c nói v? ?i?u ?? x?y ra ?? t?m trí c?a b?n có th? c?t gi? nh?ng k? ?c ?ó sang m?t bên, và chuy?n sang nh?ng ?i?u khác.
• C?m th?y an toàn h?n - Giúp cho b?n ki?m soát các c?m xúc c?a mình t?t h?n. Vi?c này có th? giúp b?n c?m th?y an toàn h?n, và b?n s? kh?ng c?n né 迟谤á苍丑 các k? ?c quá nhi?u.

B?t k? li?u pháp t?m l? nào c?ng nên ???c th?c hi?n b?i ng??i ?? ?ào t?o và ???c c?p gi?y ch?ng nh?n phù h?p. Các bu?i ?i?u tr? th??ng s? di?n ra ít nh?t là h?ng tu?n, v?i cùng m?t chuyên viên tr? li?u và th??ng kéo dài ít nh?t t? 8-12 tu?n.

M?c dù m?i bu?i ?i?u tr? th??ng kéo dài kho?ng m?t gi? ??ng h?, nh?ng ??i khi chúng có th? lên ??n 90 phút.

Các li?u pháp ?i?u tr? ch?ng PTSD bao g?m:

Li?u pháp hành vi nh?n th?c t?p trung vào sang ch?n (TF-CBT)

??y là m?t li?u pháp trò chuy?n ?? giúp b?n thay ??i cách suy ngh? c?a mình. Theo th?i gian, li?u pháp này s? giúp b?n c?m th?y khá h?n và c? x? khác ?i. ?i?u này th??ng ???c th?c hi?n tr?c ti?p cho t?ng cá nh?n, dù có m?t s? b?ng ch?ng cho th?y là li?u pháp hành vi nh?n th?c t?p trung vào sang ch?n (TF-CBT) c?ng có th? ???c th?c hi?n theo nhóm.

EMDR (li?u pháp G?y tê và Ph?c h?i b?ng Chuy?n ??ng M?t)

??y là ph??ng pháp s? d?ng nh?ng chuy?n ??ng c?a m?t ?? giúp n?o x? l? nh?ng k? ?c ?au bu?n.

B?n s? ???c yêu c?u nh? l?i s? vi?c sang ch?n, và nó khi?n b?n ngh? và c?m th?y nh? th? nào. Trong cùng lúc ?ó, b?n s? ???c yêu c?u th?c hi?n vi?c chuy?n ??ng m?t hay ti?p nh?n vài lo?i ‘kích thích song ph??ng’ nh? là g? tay. Ph??ng pháp này ?? ???c ch?ng minh là làm gi?m c??ng ?? c?m xúc liên quan ??n k? ?c ?au bu?n, giúp gi?i quy?t v?n ?? sang ch?n.

Li?u pháp EMDR ph?i ???c th?c hi?n b?i m?t bác s? ?? qua ?ào t?o. Li?u pháp EMDR th??ng ???c th?c hi?n t? 8-12 bu?i, m?i bu?i dài kho?ng 60-90 phút.

M?t s? lo?i li?u pháp trò chuy?n khác có th? h?u ích trong vi?c nh?m ??n các tri?u ch?ng c? th? (ví d? nh? gi?c ng? kém) c?a nh?ng ng??i kh?ng ?áp ?ng t?t v?i li?u pháp EMDR ho?c TF-CBT.

Thu?c

N?u b?n ?? dùng nh?ng li?u pháp khác ?? ?i?u tr? ch?ng PTSD nh?ng kh?ng hi?u qu?, bác s? có th? s? kê toa thu?c ch?ng tr?m c?mcho b?n.

Thu?c ?c ch? tái h?p thu ch?n l?c serotonin (SSRIs) là thu?c ch?ng tr?m c?m có kh? n?ng làm gi?m nh?ng tri?u ch?ng PTSD. N?u b?n c?ng ?ang b? tr?m c?m, thu?c ch?ng tr?m c?m có th? giúp ích cho b?n.

N?u dùng SSRIs kh?ng hi?u qu?, b?n có th? ???c kê cho lo?i thu?c khác, nh?ng nh? v?y th??ng c?n có s? t? v?n c?a m?t chuyên gia s?c kh?e t?m th?n.

Cách ?i?u tr? nào có hi?u qu? nh?t?

Có b?ng ch?ng cho th?y r?ng TF-CBT và EMDR là các li?u pháp tr? li?u hàng ??u. Thu?c có th? h?u ích cho nh?ng ng??i kh?ng mu?n dùng li?u pháp trò chuy?n ho?c nh?ng ng??i kh?ng th? ti?p c?n các li?u pháp m?t cách d? dàng.

T?i nên ti?p nh?n lo?i ?i?u tr? nào ??u tiên?

N?u ???c, nên áp d?ng các li?u pháp tr? li?u t?p trung vào sang ch?n (TF-CBT hay EMDR) tr??c khi s? d?ng các lo?i thu?c. ??y là chi?u theo h??ng d?n c?a Vi?n Y t? và Ch?t l??ng ?i?u tr? Qu?c gia Anh (NICE).

T?i có th? t? giúp b?n th?n ra sao?

Có m?t s? ?i?u b?n có th? làm ?? t? giúp mình ph?c h?i n?u b?n m?c ph?i ch?ng PTSD. Chuyên gia ?i?u tr? s? h? tr? b?n nh?ng ?i?u sau ??y, và b?o ??m b?n th?c hi?n chúng ?úng lúc:

• Gi? thói quen th??ng ngày - N?u có th?, h?y c? g?ng quay tr? l?i ho?c duy trì thói quen th??ng ngày. Vi?c gi? cu?c s?ng bình th??ng nh?t có th? s? cho b?n c?m giác v?ng vàng
• Nói chuy?n v?i ng??i b?n tin t??ng - M?c dù b?n th??ng kh?ng c?m th?y c?n ph?i nói v? nh?ng gì ?? x?y ra v?i b?t c? ai, nh?ng vi?c trò chuy?n v?i ng??i mà b?n tin t??ng có th? giúp b?n x? l? c?m xúc c?a mình trong m?t kh?ng gian an toàn. Nó c?ng có th? giúp b?n trò chuy?n v?i ng??i ?? t?ng tr?i qua chuy?n nh? v?y, ho?c ng??i tr??c ??y ?? tr?i qua s? vi?c t??ng t?, n?u vi?c này kh?ng khi?n b?n quá c?ng th?ng.
• Th?c hi?n nh?ng bài t?p th? gi?n - T? th?c hành thi?n ??nh và nh?ng bài t?p khác ?? th? gi?n. Vi?c th? gi?n trong khi m?c ch?ng PTSD có th? là m?t thách th?c, nên b?n c?n th?o lu?n v?i các nhà tr? li?u v? các bài t?p ho?c các ho?t ??ng có th? hi?u qu? cho mình.
• Quay tr? l?i làm vi?c ho?c h?c t?p - N?u b?n c?m th?y mình có th? làm ???c, vi?c quay l?i làm vi?c hay h?c t?p có th? h?u ích. Nó có th? cho b?n c?m giác tr? l?i ho?t ??ng bình th??ng. Tuy nhiên, b?n nên 迟谤á苍丑 nh?ng tình hu?ng khi?n b?n có th? ti?p xúc thêm v?i sang ch?n hay c?ng th?ng d? d?i. Th?ng th??ng, t?t nh?t là làm vi?c trong m?i tr??ng có s? t??ng h?, ít c?ng th?ng cho ??n khi b?n ???c ?i?u tr?.
• ?n u?ng và t?p th? d?c ??u ??n - C? g?ng ?n u?ng th??ng xuyên nh? th??ng l?, k? c? khi b?n kh?ng c?m th?y ?ói. N?u th?y ?n, h?y c? g?ng t?p th? d?c th??ng xuyên. Vi?c này c?ng có th? giúp b?n c?m th?y m?t h?n khi ??n gi? c?n ng?.
• Dành th?i gian v?i ng??i khác - Vi?c dành th?i gian v?i nh?ng ng??i mà b?n quan t?m có th? mang l?i cho b?n c?m giác ???c h? tr?.
• Mong ??i s? ti?n tri?n t?t lên - Vi?c t?p trung vào ? t??ng r?ng mình s? d?n kh?i b?nh s? t?t cho s? ph?c h?i c?a b?n. Nh? ??ng g?y áp l?c cho b?n th?n là ph?i kh?i b?nh nhanh chóng.
• Quay l?i n?i mà s? vi?c sang ch?n ?? x?y ra - Ch? khi b?n c?m th?y mình có th? làm ?i?u này, b?n có th? mu?n quay l?i n?i mà s? vi?c sang ch?n ?? x?y ra. H?y trò chuy?n v?i bác s? ho?c chuyên gia ?i?u tr? n?u b?n ?ang có k? ho?ch này, ?? h? có th? h? tr? b?n trong b??c này.

Có m?t s? ?i?u b?n c?n c?n th?n khi th?c hi?n ho?c ph?i ? th?c ???c ? giai ?o?n h?i ph?c. Tuy nhiên, làm ‘?i?u ?úng ??n’ có th? là m?t thách th?c th?c s?, và b?n kh?ng nên c?m th?y t?i l?i khi b?n th?n làm m?t trong nh?ng ?i?u sau ??y:

• T? ch? trích mình - Các tri?u ch?ng PTSD kh?ng ph?i là m?t d?u hi?u c?a s? y?u ?u?i. Chúng là m?t ph?n ?ng bình th??ng tr??c nh?ng tr?i nghi?m ?áng s?.
• Gi? riêng các c?m xúc cho b?n th?n - N?u b?n m?c ch?ng PTSD, ??ng c?m th?y t?i l?i khi chia s? suy ngh? và c?m nh?n c?a b?n v?i ng??i khác. Vi?c nói v? c?m nh?n c?a mình có th? giúp b?n h?i ph?c.
• Mong ??i m?i th? quay l?i bình th??ng ngay l?p t?c - Vi?c ch?a tr? ch?ng PTSD c?n có th?i gian. ??ng quá k? v?ng cho b?n th?n m?t cách nhanh chóng.
• Tránh xa ng??i khác - Dành quá nhi?u th?i gian ? m?t mình có th? làm t?ng c?m giác c? l?p và khi?n b?n c?m th?y t? h?n.
• U?ng r??u và hút thu?c - Trong khi r??ucó th? giúp b?n th? gi?n, nh?ng theo th?i gian, nó có th? khi?n b?n c?m th?y t? h?n. Cà phê và ni-c?-tin có th? ?óng vai trò là nh?ng ch?t kích thích, khi?n b?n c?m th?y t? h?n khi b?n ?ang m?c ph?i nh?ng tri?u ch?ng liên quan ??n PTSD.
• Quá m?t m?i - Ch?ng PTSD có th? g?y khó ng?, nh?ng b?n c?n c? h?t s?c ?? gi? l?y gi? ng? th?ng th??ng c?a mình và 迟谤á苍丑 th?c khuya, vì vi?c này có th? khi?n b?n c?m th?y t? h?n. B?n có th? tìm hi?u thêm trong ngu?n th?ng tin c?a chúng t?i v? gi?c ng? ngon.

Cu?i cùng, b?n c?ng c?n c?n th?n khi lái xe và khi c?m th?y kh?ng an toàn, b?n c?n th?ng báo cho C? quan C?p phép Lái xe (DVLA) bi?t. Chúng ta có kh? n?ng d? g?y tai n?n h?n sau m?t s? ki?n sang ch?n v?a x?y ra.

H?i ch?ng PTSD ph?c t?p là gì?

M?t s? ng??i m?c ph?i ch?ng r?i lo?n c?ng th?ng ph?c t?p sau sang ch?n (PTSD ph?c t?p). ?i?u này x?y ra sau m?t s? vi?c hay m?t chu?i s? vi?c có tính ch?t c?c k? ?e d?a ho?c kh?ng khi?p. Nh?ng s? vi?c ?ó có th? x?y ra vào th?i th? ?u ho?c khi b?n ?? tr??ng thành.

Th??ng thì các s? vi?c này s? khó ho?c kh?ng th? nào thoát ra hay 迟谤á苍丑 ???c d? dàng. Ví d?:

• s? tra t?n
• tình tr?ng n? l?
• các chi?n d?ch di?t ch?ng
• s?ng trong vùng chi?n s?
• b?o hành gia ?ình kéo dài
• tu?i th? b? l?m d?ng tình d?c ho?c b?o hành th? ch?t l?p ?i l?p l?i. 

C?ng nh? nh?ng tri?u ch?ng PTSD, ng??i m?c ch?ng PTSD ph?c t?p c?ng có th?:

• có nh?ng ni?m tin c?c k? tiêu c?c v? b?n th?n h? nh? là ‘nh? bé, th?t b?i và v? giá tr?’
• g?p khó kh?n l?n trong vi?c ?i?u ch?nh c?m xúc và các ph?n ?ng mang tính c?m xúc
• c?m th?y c?c k? khó kh?n trong vi?c duy trì các m?i quan h? và c?m giác g?n g?i v?i ng??i khác

Có th? h?i ph?c kh?i ch?ng PTSD ph?c t?p b?ng cách nào ?

Thi?u tin t??ng n?i ng??i khác và th? gi?i nói chung là ?i?u th??ng g?p ? ng??i m?c ch?ng PTSD ph?c t?p. Vi?c ?i?u tr? th??ng kéo dài ?? giúp b?nh nh?n phát tri?n m?i quan h? v?ng ch?c chuyên gia tr? li?u. Các ho?t ??ng mà ng??i m?c ch?ng PTSD ph?c t?p th??ng làm v?i chuyên gia tr? li?u s? x?y ra ? ba giai ?o?n:

Làm ?n ??nh

Trong giai ?o?n làm ?n ??nh, b?n s? h?c cách tin t??ng chuyên gia tr? li?u, hi?u và ki?m soát các c?m giác lo ?u và bi?t l?p c?a mình.

Trong giai ?o?n này, b?n có th? h?c ???c các ph??ng pháp ‘ti?p ??t’. Các ph??ng pháp này có th? giúp b?n t?p trung vào nh?ng c?m nh?n th? ch?t th?ng th??ng, và nh?c nh? r?ng b?n ?ang s?ng ? hi?n t?i ch? kh?ng ph?i trong quá kh?.

Vi?c ?n ??nh giúp b?n ‘c?t ??t’ các c?m giác s? h?i và lo l?ng t? các k? ?c và c?m xúc ?? t?o ra chúng. ?i?u này giúp nh?ng k? ?c ?ó ít ?áng s? h?n.

M?c ?ích c?a vi?c ?n ??nh hóa là cu?i cùng b?n s? có kh? n?ng s?ng m?t cu?c ??i kh?ng có s? lo ?u hay s? h?i t??ng.

??i khi vi?c ?n ??nh hóa có l? là s? tr? giúp duy nh?t c?n thi?t.

Các li?u pháp t?p trung vào sang ch?n

Li?u pháp ?i?u tr? t?p trung vào sang ch?n, bao g?m EMDR ho?c TF-CBT, có th? giúp b?n x? l? nh?ng tr?i nghi?m ?au bu?n c?a mình. Nh?ng li?u pháp t?m l? khác, bao g?m tr? li?u t?m ??ng h?c, c?ng có th? h?u ích. C?n ph?i c?n tr?ng v?i ch?ng PTSD ph?c t?p vì các li?u pháp ?i?u tr? ?ó có th? làm tình hình t?i t? h?n n?u kh?ng ???c áp d?ng ?úng cách.

Tái h?i nh?p hay tái k?t n?i

Vi?c tái h?i nh?p tr? l?i cu?c s?ng h?ng ngày có th? giúp b?n làm quen v?i th? gi?i th?c t?i khi mà b?n kh?ng còn ? trong tình tr?ng nguy hi?m nh? tr??c ??y. Nó có th? giúp b?n nh?n th?y b?n th?n là m?t ng??i có các quy?n và s? ch?n l?a.

Vi?c tái h?i nh?p s? giúp b?n:

• ??ng c?m v?i b?n th?n và ng??i khác
• tái l?p s? t? tin vào b?n th?n và vào ng??i khác
• g?n k?t l?i tình b?n, nh?ng m?i quan h? th?n thi?t và các ho?t ??ng giúp t?ng c??ng s?c kho? và tình tr?ng lành m?nh c?a b?n

Thu?c

C?ng gi?ng nh? v?i ch?ng PTSD, b?n có th? s? d?ng thu?c ch?ng tr?m c?m hay các lo?i thu?c khác c?ng nh? các li?u pháp t?m l?. C?ng có th? s? d?ng thu?c khi li?u pháp t?m l? kh?ng ?em l?i hi?u qu? ho?c khi b?n kh?ng th? ti?p c?n li?u pháp này. Có th? h?u ích n?u có s? xem xét c?a chuyên gia tr? li?u v? s?c kh?e t?m th?n v? vi?c s? d?ng thu?c c?a b?n.

T? giúp mình

N?u m?c ph?i ch?ng PTSD ph?c t?p, có th? h?u ích n?u b?n th? làm nh?ng vi?c th?ng th??ng mà kh?ng có b?t k? liên quan gì ??n nh?ng tr?i nghi?m ?au bu?n c?a b?n trong quá kh?. ?i?u này bao g?m:

• k?t b?n
• tìm vi?c làm
• t?p th? d?c ??u ??n
• tìm hi?u các ph??ng pháp th? gi?n
• t?o d?ng m?t s? thích
• nu?i thú c?ng.

Nh?ng vi?c này s? giúp b?n d?n tin t??ng vào th? gi?i xung quanh. Tuy nhiên, vi?c này có th? c?n th?i gian và kh?ng có gì ph?i x?u h? khi th?y khó th?c hi?n ho?c kh?ng th? th?c hi?n ngay t?c kh?c.

Làm th? nào xác ??nh m?t ng??i ?ang m?c ch?ng PTSD ?

N?u b?n bi?t ng??i nào ?ó v?a m?i tr?i qua m?t s? vi?c ?au th??ng, có th? có vài th? b?n c?n ?? ? quan sát. ?ó có th? là nh?ng d?u hi?u cho th?y h? ?ang v?t v? ?? ??i phó:

• Thay ??i trong cách c? x? - Hi?u su?t làm vi?c kém ? c?ng s?, s? ch?m tr?, ngh? b?nh, nh?ng tai n?n nh?
• Thay ??i trong c?m xúc - T?c gi?n, cáu g?t, tr?m c?m, thi?u s? h?ng thú và thi?u s? t?p trung
• Thay ??i trong suy ngh? - T?p trung vào các m?i nguy ho?c n?i s?, có cái nhìn tiêu c?c v? t??ng lai
• Nh?ng tri?u ch?ng v? th? ch?t ngoài mong mu?n - nh? là s? h?t h?i, hay s? b?n ch?n h?t ho?ng ho?c ch?ng ?au bao t?

N?u b?n ngh? ai ?ó có nh?ng d?u hi?u c?a ch?ng PTSD, b?n có th? khuy?n khích h? nên g?p Bác s? ?a khoa (GP) c?a h?. N?u b?n c?m th?y kh?ng ?? g?n g?i ?? khuyên h? nh? v?y, b?n có th? nói chuy?n v?i ng??i th?n thi?t c?a h? ?? ng??i này khuyên nh? h?.

Vi?c ??c các th?ng tin v? ch?ng PTSD nh? ngu?n tài li?u này c?ng có th? giúp h? nh?n bi?t nh?ng khó kh?n mà h? ?ang g?p ph?i.

Làm sao ?? h? tr? m?t ng??i v?a tr?i qua m?t s? vi?c sang ch?n?

Nh?ng ?i?u sau ??y có th? giúp h? tr? m?t ng??i v?a tr?i qua sang ch?n:

• Trò chuy?n - Dành th?i gian trò chuy?n ?? h? nói v?i b?n v? nh?ng ?i?u h? ?? tr?i qua.
• L?ng nghe - ?? h? nói, và ??ng c?t ngang c?u chuy?n ho?c chia s? nh?ng kinh nghi?m riêng c?a b?n.
• ??a ra các c?u h?i chung chung – N?u b?n ph?i h?i, h?y c? g?ng ??t ra các c?u h?i chung, kh?ng mang tính phán xét. Ví d?, b?n có th? h?i “B?n ?? nói v?i ai khác v? chuy?n này ch?a?” ho?c “T?i giúp b?n tìm thêm s? h? tr?, ???c kh?ng?’

B?n nên c? g?ng 迟谤á苍丑:

• Nói r?ng b?n hi?u c?m giác c?a h? – Ngay c? khi b?n t?ng tr?i qua tình hu?ng t??ng t?, tr?i nghi?m c?a m?i ng??i s? r?t khác nhau. S? so sánh có th? kh?ng mang l?i ích l?i gì.
• Nói r?ng h? may m?n vì v?n còn gi? ???c m?ng s?ng – Nh?ng ng??i tr?i qua các s? ki?n sang ch?n th??ng kh?ng c?m th?y may m?n gì. Th?ng th??ng, h? c?m th?y t?i l?i vì v?n gi? ???c m?ng s?ng khi ng??i khác ?? ch?t.
• ?ánh giá th?p tr?i nghi?m c?a h? – Tránh ??a ra ? ki?n r?ng s? vi?c có th? ?? t?i t? h?n, k? c? khi b?n ?ang mu?n an ?i h?. ?i?u này khi?n h? c?m th?y nh? th? các c?m xúc c?a h? là kh?ng chính ?áng.
• ??a ra nh?ng ?? xu?t kh?ng giúp ích gì – Tránh ??a ra các ?? xu?t, cho dù b?n th?y r?ng nh?ng ?? xu?t này t?ng có tác d?ng v?i b?n trong quá kh?. M?i ng??i m?i khác và th??ng thì h? ?? th? làm ?i?u mà b?n ?ang ?? xu?t.

Tr? giúp khác

Th?ng tin v? ch?ng PTSD

 – ? ??y, b?n có th? tìm th?y t?p h?p các tài li?u ch?a nh?ng th?ng tin h?u ích dành cho c?ng chúng và các chuyên gia y t? liên quan ??n các Ph?n ?ng C?ng Th?ng H?u Sang Ch?n.

 – th?ng tin này ??n t? NHS có ?? c?p ??n ch?ng PTSD

 – Th?ng tin ??n t? NHS có ?? c?p ??n ch?ng PTSD ph?c t?p

 – t? ch?c t? thi?n Mind có th?ng tin v? ch?ng PTSD và ch?ng PTSD ph?c t?p

 – Th?ng tin này nêu ra nh?ng ? t??ng v? cách giúp ?? nh?ng ng??i m?c ch?ng PTSD mà b?n bi?t

 – Trang này có ???ng d?n ??n nh?ng t? ch?c t? thi?n và t? ch?c khác h? tr? nh?ng ng??i m?c ch?ng PTSD

Nh?ng t? ch?c t? thi?n giúp ?? nh?ng ng??i m?c ch?ng PTSD

D??i ??y là tên các t? ch?c t? thi?n tr? giúp ?? nh?ng ng??i m?c ch?ng PTSD ho?c tr?i qua s? ki?n sang ch?n:

 – M?t t? ch?c t? thi?n c?a Anh, chuyên n?ng cao nh?n th?c v? ch?ng PTSD

- t? ch?c t? thi?n c?a Anh chuyên h? tr? s?c kho? t?m th?n cho các c?u binh.

 – m?t t? ch?c t? thi?n chuyên h? tr? ng??i m?t ?i ng??i th?n ? Anh, Wales và B?c Ireland

 – m?t t? ch?c t? thi?n thúc ??y s?c kh?e cho ng??i m?t ?i ng??i th?n ? Scotland

N?n H?m hi?p – có ba t? ch?c t? thi?n h? tr? nh?ng n?n nh?n b? h?m hi?p ? V??ng qu?c Anh:

H? tr? n?n nh?n – có ba t? ch?c t? thi?n h? tr? các n?n nh?n c?a t?i ph?m ho?c c?a các s? c? ?au th??ng ? V??ng qu?c Anh:

C?ng tr?ng

Các th?ng tin này ???c Ban biên t?p T??ng tác C?ng chúng c?a ??i h?c T?m th?n h?c Hoàng gia (PEEB) biên so?n. Th?ng tin ph?n ?nh b?ng ch?ng t?t nh?t hi?n có t?i th?i ?i?m so?n tin. 

L?i c?m ?n ??c bi?t xin g?i ??n , ?? h? tr? góp ? cho tài li?u này.

Chuyên gia biên t?p: Giáo s? Neil Greenberg 

Ngu?n tham kh?o ??y ?? cho tài li?u này ???c cung c?p khi có yêu c?u.

Xu?t b?n: Tháng 11/2021

H?n chót ?ánh giá: Tháng 11/2024

? ??i H?c T?m Th?n H?c Hoàng Gia (免费黑料网)